Kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi: Những điều người chăn nuôi cần biết để dùng đúng & hiệu quả

Chăn nuôi không chỉ là nuôi con để sinh lời mà còn là trách nhiệm với sức khỏe vật nuôi, con người và môi trường. Dưới đây là những kiến thức, kinh nghiệm và gợi ý giúp người chăn nuôi thực hiện việc này một cách có trách nhiệm.

1. Tại sao phải cân nhắc khi dùng kháng sinh?

Kháng sinh giúp điều trị bệnh do vi khuẩn, và trong nhiều trường hợp được dùng để phòng bệnh hoặc thúc đẩy tăng trưởng. Nhưng sử dụng không đúng cách – như liều thấp, trộn kháng sinh phòng bệnh thường xuyên, hoặc dùng khi không cần thiết – sẽ dẫn tới hiện tượng vi khuẩn kháng thuốc.

Việc tồn dư kháng sinh trong thịt, sữa, trứng nếu không để thời gian nghỉ thuốc đủ – sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, và giảm giá trị sản phẩm chăn nuôi trên thị trường.

Nếu kháng thuốc lan rộng, chi phí chữa bệnh cho vật nuôi sẽ tăng cao, hiệu quả nuôi giảm, thậm chí vật nuôi chết nhiều hơn – điều này ảnh hưởng trực tiếp tới lợi nhuận.

2. Những nguyên tắc căn bản khi sử dụng kháng sinh

Dưới đây là những nguyên tắc mà người chăn nuôi nên thực hiện nghiêm túc để sử dụng kháng sinh có trách nhiệm:

Chẩn đoán đúng bệnh trước khi dùng kháng sinh: nếu có thể, lấy mẫu xét nghiệm để xác định vi khuẩn gây bệnh, tránh dùng “thuốc đại trà” hay theo cảm tính.

Chỉ dùng kháng sinh khi vật nuôi thực sự cần: không dùng kháng sinh để phòng bệnh nếu chưa có nguy cơ cao rõ ràng. Một số quy định hiện nay đã cấm hoàn toàn việc dùng kháng sinh chỉ để tăng trưởng hoặc phòng bệnh thường xuyên.

Dùng đúng thuốc, đúng liều lượng: tức là loại thuốc phù hợp với loại vi khuẩn, đúng liều được khuyến cáo, dùng đủ thời gian. Ngừng thuốc quá sớm có thể để vi khuẩn sống sót, phát triển kháng. Còn dùng quá liều hoặc lâu hơn mức cần thiết cũng có nguy cơ tồn dư.

Tuân thủ thời gian nghỉ thuốc trước khi xuất chuồng, xuất bán hoặc giết mổ: mỗi loại kháng sinh đều có thời gian để vật nuôi loại bỏ phần kháng sinh tồn dư. Nếu không đợi đủ thời gian, thịt/sữa/trứng có thể chứa kháng sinh.

Ghi nhật ký sử dụng thuốc, thức ăn chăn nuôi chứa kháng sinh: loại thuốc nào, liều nào, khi nào dùng, sử dụng với đối tượng nào, thời gian nghỉ thuốc là bao lâu. Việc này hỗ trợ quản lý, kiểm tra và nếu có vấn đề có thể truy xuất nguồn gốc.

3. Giải pháp giảm sử dụng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi

Để giảm thiểu phụ thuộc vào kháng sinh mà vẫn giữ được hiệu quả chăn nuôi, có nhiều biện pháp thực tế mà người chăn nuôi có thể áp dụng:

Vắc xin phòng bệnh đầy đủ và đúng lịch: bảo vệ vật nuôi khỏi các bệnh chủ yếu, giảm nguy cơ bùng dịch. Khi dịch bệnh thấp, nhu cầu dùng kháng sinh giảm.

An toàn sinh học chuồng trại tốt: chuồng trại sạch sẽ, thoáng khí, hạn chế độ ẩm, vệ sinh nền, thức ăn, nước uống; kiểm soát người ra vào để giảm lây nhiễm từ bên ngoài.

Chăm sóc dinh dưỡng tốt, giảm stress cho vật nuôi: thức ăn đủ dinh dưỡng, thức ăn dễ tiêu hóa, đủ nước sạch, đảm bảo ánh sáng, nhiệt độ phù hợp. Vật nuôi khỏe mạnh ít bị bệnh hơn.

Sử dụng probiotic, enzyme, và chế phẩm sinh học / thảo dược thay thế: các chế phẩm bổ sung này có thể giúp tăng đề kháng, hỗ trợ đường ruột, giảm vi sinh vật gây bệnh mà không cần dùng kháng sinh. Ví dụ: bổ sung chế phẩm thảo dược, probiotics đã được thử nghiệm cho hiệu quả tốt.

Chăm sóc hậu bệnh tốt: khi vật nuôi bị bệnh, ngoài việc dùng thuốc, cần cho ăn nghỉ hợp lý, xử lý môi trường sau bệnh (vệ sinh, sát trùng) để giảm vi khuẩn tồn tại.

4. Quy định, trách nhiệm và rủi ro pháp lý

Người chăn nuôi cần hiểu rõ các quy định hiện hành để tránh vi phạm pháp luật và bị xử phạt.

Thông tư, Nghị định liên quan đến việc sử dụng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi – có danh mục những kháng sinh được phép dùng, liều lượng, mục đích sử dụng. Nếu dùng không đúng mục đích (ví dụ để tăng trưởng khi luật đã cấm) thì là vi phạm.

Nếu sử dụng chất cấm trong chăn nuôi, người chăn nuôi có thể bị phạt tiền nặng, tùy quy mô trang trại.

Nghĩa vụ khi dùng thức ăn chăn nuôi chứa kháng sinh: phải đảm bảo an toàn thực phẩm, sức khỏe môi trường, tuân thủ hướng dẫn sản xuất, lưu giữ, sử dụng thức ăn chăn nuôi.

5. Làm sao để chuyển đổi sang mô hình giảm sử dụng kháng sinh

Đổi mới không phải việc làm một lúc mà là quy trình có lộ trình. Dưới đây là các bước người chăn nuôi có thể tham khảo áp dụng:

Đánh giá thực trạng ở trang trại: ghi lại lịch sử dùng kháng sinh, bệnh thường gặp, chi phí thuốc, tỷ lệ hao hụt, thời gian nghỉ thuốc. Từ đó xác định những điểm yếu, chỗ nào dùng nhiều kháng sinh mà chưa hiệu quả.

Lập kế hoạch cải thiện: chọn bệnh ưu tiên để phòng, chọn biện pháp thay thế (vaccine, probiotic, thảo dược), dự toán chi phí, thu nhập mong muốn – có thể thử ở một nhóm nhỏ trước, sau đó nhân rộng.

Đào tạo & nâng cao kiến thức: tham gia các lớp tập huấn thú y, cập nhật thông tin về kháng sinh, cách phòng bệnh, sử dụng chế phẩm sinh học, thảo dược, thực hành an toàn sinh học.

Hợp tác với bác sĩ thú y & các tổ chức chuyên môn: nhờ tư vấn đúng loại thuốc, liều dùng; áp dụng kỹ thuật chẩn đoán; sử dụng hỗ trợ kỹ thuật về dinh dưỡng, môi trường chuồng trại.

Giám sát & đánh giá kết quả: theo dõi tỷ lệ bệnh tật, chi phí thuốc, hiệu suất tăng trọng, hao thức ăn, sức khỏe tổng thể đàn. Nếu mô hình thay thế tốt hơn – chi phí thuốc ít hơn, hao hụt thấp hơn, lợi nhuận cao hơn – thì tiếp tục mở rộng.

6. Lợi ích lâu dài khi làm đúng

Nếu người chăn nuôi áp dụng đầy đủ các nguyên tắc và giải pháp nêu trên, họ có thể hưởng lợi rất nhiều:

• Giảm chi phí mua thuốc kháng sinh, chi phí điều trị bệnh tật;
• Vật nuôi khỏe mạnh hơn, tăng năng suất, khả năng tăng trọng và tiêu tốn thức ăn tốt hơn;
• Sản phẩm chăn nuôi (thịt, trứng, sữa) có chất lượng cao hơn, được người tiêu dùng tin tưởng hơn;
• Tránh rủi ro pháp lý, tránh bị xử phạt vì vi phạm quy định sử dụng kháng sinh hay chất cấm;
• Nâng cao uy tín, khả năng tham gia thị trường xuất khẩu nếu đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm quốc tế;
• Góp phần bảo vệ môi trường, giống vật nuôi, và sức khỏe cộng đồng.

Kết luận

Người chăn nuôi ngày nay đứng trước hai lựa chọn: tiếp tục cách làm cũ – dùng kháng sinh như một biện pháp “phòng hờ”, dễ dùng – hoặc chọn con đường có trách nhiệm hơn – dùng thuốc khi cần, áp dụng giải pháp thay thế, nâng cao điều kiện chăn nuôi và thực hành an toàn sinh học. Dù con đường thứ hai có thể khó khăn hơn lúc đầu, nhưng lợi ích bền vững, lâu dài sẽ lớn hơn rất nhiều.

Nếu bạn đang quản lý chuồng trại, hãy thử áp dụng một vài bước nhỏ từ hôm nay: kiểm tra môi trường chuồng nuôi, bổ sung probiotic, làm vắc xin đúng lịch – và ghi nhật ký dùng kháng sinh. Dần dần, bạn sẽ thấy thuốc kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi chỉ là “biện pháp cuối cùng”, không phải là công cụ đầu tiên nữa.